طرحواره درمانی و تله های ذهنی

طرحواره درمانی یکی از رویکردهای نوین در روانشناسی است که به بررسی و درمان تله های ذهنی و طرحواره های ناسازگار اولیه می پردازد. این رویکرد به ویژه در درمان اختلالات شخصیتی و بهبود روابط بین فردی کاربرد دارد.

تعریف و تاریخچه

طرحواره درمانی توسط آرون بک و همکارانش در دهه 1980 توسعه یافت. این رویکرد بر این اساس بنا شده است که الگوهای ذهنی ناهشیار و طرحواره های ناسازگار اولیه می توانند منجر به مشکلات روانی و رفتاری شوند. با توجه به ریشه های کودکی در طرحواره، این درمان به بررسی تجربیات اولیه فرد و تأثیر آن بر رفتارها و احساسات او می پردازد.

جایگاه در روانشناسی معاصر

طرحواره درمانی (Schema Therapy) به عنوان یک رویکرد مؤثر در روانشناسی معاصر شناخته می شود. این روش به ویژه در درمان اختلالات شخصیتی، اضطراب، افسردگی و مشکلات بین فردی کاربرد دارد. روانشناسی طرحواره به درمانگران کمک می کند تا با شناسایی و تغییر باورهای ناکارآمد، به بیماران در بهبود کیفیت زندگی شان کمک کنند.

طرحواره چیست؟

طرحواره به الگوهای ذهنی و شناختی اشاره دارد که بر اساس تجربیات گذشته شکل می گیرند. این الگوها می توانند به طور ناخودآگاه بر رفتارها و احساسات فرد تأثیر بگذارند

مفهوم طرحواره های ناسازگار اولیه

طرحواره های ناسازگار اولیه، الگوهای ذهنی هستند که در دوران کودکی شکل می گیرند و می توانند به مشکلات روانی و رفتاری منجر شوند. این طرحواره ها معمولاً به صورت تله های ذهنی عمل می کنند و فرد را در الگوهای منفی و ناکارآمد گرفتار می کنند.

منشأ شکل گیری در دوران کودکی

ریشه های کودکی در طرحواره به تجربیات اولیه فرد در خانواده و محیط اجتماعی او برمی گردد. این تجربیات می توانند شامل طرد، بی توجهی، یا انتظارات غیرواقعی از سوی والدین باشند که در نهایت به شکل گیری طرحواره های ناسازگار اولیه منجر می شوند.

انواع تله های ذهنی (طرحواره ها)

تله های ذهنی می توانند به اشکال مختلفی بروز کنند. برخی از مهم ترین انواع تله های ذهنی عبارتند از:

طرد و رهاشدگی

این تله به احساس طرد شدن و عدم تعلق به دیگران اشاره دارد. افرادی که با این طرحواره دست و پنجه نرم می کنند، معمولاً از روابط نزدیک می ترسند و احساس تنهایی می کنند.

نقص و شرم

این تله به احساس نقص و شرم در فرد اشاره دارد. افرادی که با این طرحواره مواجه هستند، معمولاً خود را ناتوان و بی ارزش می دانند و از ابراز خود در جمع می ترسند.

شکست

این تله به ترس از شکست و عدم موفقیت اشاره دارد. افرادی که با این طرحواره دست و پنجه نرم می کنند، معمولاً از پذیرش چالش ها و مسئولیت ها اجتناب می نمایند.

وابستگی/بی کفایتی

این تله به احساس وابستگی و ناتوانی در انجام کارها به تنهایی اشاره دارد. افرادی که با این طرحواره مواجه هستند، معمولاً به دیگران وابسته اند و از تصمیم گیری مستقل می ترسند.

استحقاق

این تله به احساس استحقاق و انتظار دریافت چیزهای خوب بدون تلاش اشاره دارد. افرادی که با این طرحواره دست و پنجه نرم می کنند، معمولاً از دیگران انتظار دارند که به آن ها توجه ویژه ای داشته باشند.

اطاعت و ایثارگری

این تله به تمایل به اطاعت از دیگران و نادیده گرفتن نیازهای خود اشاره دارد. افرادی که با این طرحواره مواجه هستند، معمولاً خود را فدای دیگران می کنند و از ابراز نیازهای خود می ترسند.

سبک های مقابله ای با تله ها

افراد برای مقابله با تله های ذهنی خود، معمولاً از سبک های مقابله ای مختلفی استفاده می کنند:

تسلیم

در این سبک، فرد به تله های ذهنی خود تسلیم می شود و به طور کامل تحت تأثیر آن ها قرار می گیرد. این افراد معمولاً احساس می کنند که نمی توانند از این تله ها فرار کنند و به همین دلیل به رفتارهای منفی ادامه می دهند.

اجتناب

در این سبک، فرد سعی می کند از موقعیت ها یا تجربیاتی که ممکن است تله های ذهنی را فعال کنند، دوری کند. این اجتناب می تواند به شکل عدم مواجهه با چالش ها یا نادیده گرفتن احساسات منفی بروز کند. این رفتار ممکن است در کوتاه مدت آرامش بخش باشد، اما در بلندمدت می تواند مشکلات بیشتری ایجاد نماید.

جبران افراطی

این سبک به تلاش برای جبران احساسات منفی و تله های ذهنی از طریق رفتارهای افراطی اشاره دارد. به عنوان مثال، فرد ممکن است سعی کند با موفقیت های بیش از حد یا تلاش برای جلب توجه دیگران، احساس نقص و شرم خود را جبران کند. این رفتارها معمولاً پایدار نیستند و می توانند به مشکلات بیشتری منجر شوند.

طرحواره درمانی چگونه عمل می کند؟

طرحواره درمانی به عنوان یک رویکرد درمانی، مراحل و تکنیک های خاصی دارد که به درمان تله های شخصیتی و تغییر الگوهای ذهنی ناهشیار کمک می کند.

مراحل درمان

مراحل درمان به شرح زیر است.

• شناسایی طرحواره ها: در این مرحله، درمانگر به بیمار کمک می کند تا طرحواره های ناسازگار اولیه خود را شناسایی کند. این کار معمولاً از طریق مصاحبه ها و پرسشنامه ها انجام می شود.
• تحلیل ریشه های کودکی: در این مرحله، درمانگر به بررسی ریشه های کودکی طرحواره ها می پردازد و به بیمار کمک می کند تا تجربیات اولیه خود را درک کند.
• تغییر باورهای ناکارآمد: در این مرحله، درمانگر به بیمار کمک می کند تا باورهای ناکارآمد خود را شناسایی و تغییر دهد. این کار معمولاً از طریق تکنیک های شناختی و رفتاری انجام می شود.
• توسعه مهارت های مقابله ای: در این مرحله، بیمار مهارت های جدیدی برای مقابله با تله های ذهنی و طرحواره های ناسازگار اولیه یاد می گیرد.

تکنیک های رایج

تکنیک های مختلفی در طرحواره درمانی استفاده می شود، از جمله این موارد عبارتند از:

• تکنیک های شناختی: این تکنیک ها به بیمار کمک می کنند تا الگوهای فکری منفی را شناسایی و تغییر دهد.
• تکنیک های رفتاری: این تکنیک ها شامل تمرینات عملی برای تغییر رفتارهای ناکارآمد هستند.
• تکنیک های هیجانی: این تکنیک ها به بیمار کمک می کنند تا احساسات خود را بهتر درک کند و با آن ها مواجه شود

نقش درمانگر

در طرحواره درمانی، درمانگر نقش مهمی در هدایت فرآیند درمان دارد. او باید فضایی امن و حمایتی برای بیمار فراهم کند تا بتواند به راحتی احساسات و تجربیات خود را بیان کند. همچنین، درمانگر باید به بیمار کمک کند تا به درک عمیق تری از طرحواره های خود برسد و در تغییر آن ها حمایت کند.

کاربردهای عملی طرحواره درمانی

طرحواره درمانی در زمینه های مختلفی کاربرد دارد، از جمله این زمینه ها عبارتند از:

کاربردهای عملی طرحواره درمانی در درمان اختلالات شخصیت

طرحواره درمانی به ویژه در درمان اختلالات شخصیت مانند اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت خودشیفته و اختلال شخصیت وابسته مؤثر است. این رویکرد به بیماران کمک می کند تا الگوهای منفی خود را شناسایی و تغییر دهند و روابط بهتری با دیگران برقرار کنند.

کاربردهای عملی طرحواره درمانی در خودشناسی و بهبود روابط

طرحواره درمانی به افراد کمک می کند تا خود را بهتر بشناسند و با الگوهای ذهنی ناهشیار خود آشنا شوند. این شناخت می تواند به بهبود روابط بین فردی و افزایش کیفیت زندگی منجر شود.

طرحواره درمانی و مسیر تغییر ذهنی و رفتاری

طرحواره درمانی به عنوان یک رویکرد مؤثر در تغییر باورهای ناکارآمد و الگوهای ذهنی ناهشیار شناخته می شود. با شناسایی و تغییر تله های ذهنی، افراد می توانند به بهبود کیفیت زندگی و روابط خود دست یابند. این فرآیند تغییر نیازمند زمان، تلاش و حمایت مناسب از سوی درمانگر است.

نتیجه گیری

طرحواره درمانی به عنوان یک رویکرد جامع و مؤثر در روانشناسی معاصر، به افراد کمک می کند تا با شناسایی و تغییر تله های ذهنی و طرحواره های ناسازگار اولیه، به زندگی بهتری دست یابند. این درمان نه تنها به بهبود اختلالات روانی کمک می کند، بلکه به افراد این امکان را می دهد که خود را بهتر بشناسند و روابط سالم تری با دیگران برقرار کنند. با توجه به اهمیت ریشه های کودکی در شکل گیری طرحواره ها، توجه به این موضوع در فرآیند درمان می تواند به تغییرات عمیق و پایدار منجر شود. در نهایت، با استفاده از تکنیک های مختلف و حمایت درمانگر، افراد می توانند به تغییر باورهای ناکارآمد خود بپردازند و به سمت یک زندگی سالم تر و شادتر حرکت کنند. طرحواره درمانی نه تنها در درمان تله های شخصیتی موثر است، بلکه به افراد این امکان را می دهد که به درک عمیق تری از خود و دیگران برسند و در نتیجه، کیفیت روابط و زندگی خود را بهبود بخشند.